امامان فقیه یا امامان عارف؟

امامان فقیه یا امامان عارف؟

تقلیل دادن اسلام و معارف اسلامی به فقه، که مانند بسیاری از تحولات و نهضت های اسلامی از قرن سوم آغاز گردید، در چهره ای که ما از پیغمبر و ائمه می سازیم، تأثیر می گذارد. 

شما وقتی مهم ترین اصل در اسلام را توحید دانستید و مهم ترین دستاورد اسلام را خداشناسی و عرفان دانستید، پیغمبر و ائمه را به گونۀ دیگری تصویر می کنید و وقتی مهم ترین اصل را نبوت و مهم ترین دستاورد معرفتی را حدیث و فقه دانستید، به گونه ای دیگر.
در واقع چهره های بزرگان دینی و مذهبی ما متأثر از برداشتی است که ما از اسلام می کنیم. مثلاً چهره ای که فقهای شیعه از امام صادق (ع) ساخته اند، چهرۀ فقیه و مجتهدی است مثل شیخ طوسی و شیخ انصاری، البته یک سر و گردن بالاتر. ولی وقتی شما حقیقت اسلام را در توحید و معرفت خداوند دانستید و برای علم طهارت و نجاست و خرید و فروش برده و قاطر ارزش چندانی قائل نشدید و حقیقت اسلام و اصل پیام محمد(ص) را توحید و خداشناسی دانستید، آن وقت امام صادق برای شما تبدیل به یک پارچه نور می شود. و این چهره ای است که صوفیان از امام صادق در نظر داشته اند. حضرت صادق آنقدر تقدس داشته که بعضی ها فکر می کردند که خدا در او حلول کرده بوده است. این حرف های غلو آمیز البته سخیف است، ولی به هر حال من چهرۀ امام صادقی را که صوفیه ترسیم کرده اند، به مراتب بیشتر دوست دارم تا چهره ای که فقها ترسیم کرده اند. 

و اگر روزی ثابت شود که امام صادقی که قبل از شکل گیری علم فقه و اصول وجود داشته، همان چهرۀ معنوی عارف باللهی است که تفاسیر عرفانی منسوب به او ترسیم کرده اند، معلوم می شود که چه ظلمی فقها به امامان ما، به خصوص حضرت صادق (ع)، کرده اند. 

فقه در گذشته خدمات زیادی به تمدن اسلامی کرده است، ولی امروز وقت آن است که به بلاهایی هم که بر سر چهرۀ مقدس اسلام و بزرگان ما آورده است، رسیدگی شود. 

(از فیسبوک دکتر نصرالله پورجوادی)