آدمیان آنقدر که ما می خواهیم مختار نیستند

 آدمیان آنقدر که ما می خواهیم مختار نیستند 

وقتی عزیزی از عزیزان کسی آلزایمر می گیرد و با عطوفانه ترین رفتار او بدرفتاری می کند،آن کس چون معتقد است که این کارهای عزیزش از سر آگاهی نیست ،همچنان او را دوست خواهد داشت.

من فکر می کنم این که در جهان اسلام و در غیر آن این که عرفا بیشتر از میان اشاعره بودند، به همین دلیل است.آیا عارف معتزله ای هم می شناسید؟چون اشاعره معتقد به جبر بودند و می گفتند: 

انسان ها هر چه می کنند، از سر اجبار می کنند ؛ بنابراین همچنان می شود آن ها را دوست داشت.

این اعتقاد شخصی من است،که نمی خواهم آن را بسط دهم،اما دوستان را دعوت می کنم به تامل در آن،نه در جبر و اختیار،که از رازهای جهان است،بلکه در زندگی خودمان که چقدر انگار مجبوریم و این قدر که برای خود مقصر می تراشیم، درباره دیگران هم انجام دهیم و معتقد شویم که آدمیان آنقدر که ما می خواهیم مختار نیستند.ما دیگران را صد در صد مختار می دانیم و خود را صد در صد مجبور و ازین رو درباره دیگران به شدت سختگیریم و بدبین و درباره خودمان به شدت آسانگیر و خوش بین.

مولانا فرعون را تصویر می کند که هرشب تا به صبح می گوید من می دانم که رب اعلی نیستم و از گذشته ام توبه می کنم و تو ای خدا رب اعلی هستی و از فردا دیگر این سخنان را نمی گویم.بعد فردا صبح که وارد دربار می شد تا چشمش به مردم و درباریان می افتد، همه چیز را فراموش می کند.

چقدر عالی مولانا تصویر می کند!ما همه این طوریم.من واقعا شیفته این دید عارفانم و آن را که واقعا دید انسانی است و واقع بینانه هم هست، خیلی می پسندم.من فکر می کنم موسی هم مانند فرعون مقهور بود،اما یکی مقهور نقش بد و دیگر مقهور نقش خوب.حتی اگر کسی به خدا هم معتقد نباشد، اگر در روابط خودش دقت کند، می بیند که خیلی وقت ها نمی تواند آنچه می خواهد را انجام دهد(البته غیر از موارد خود فریبی).

(استاد ملکیان،روان شناسی اخلاق ،صفحه 77)