دین و دمکراسی

دین و دمکراسی

چه قرائتی از دین با چه قرائتی از دمکراسی قابل جمع است؟

 

سه مدل برای دمکراسی قائل می شویم:

1-دمکراسی حداکثر   2-دمکراسی حد میانه  3-دمکراسی حد اقل

الف -دمکراسی حداکثر: دمکراسی ژاکوبنی نوعی آرمانی ازدمکراسی است و ادعا شده است دمکراسی دولت- شهرهای یونانی که دمکراسی مستقیمی مبتنی بر همه قدرت به دست توده ها دانسته اند؛ مثال سوئیس که به این دمکراسی نزدیک شده است.

 

ب -دمکراسی حد میانه: حکومت قانون است که در آن حق از آن اکثریت است؛ اما اقلیت نیز حقوقش محفوظ است؛ یعنی دادن حق به اقلیت هم که بتواند ازطریق مسالمت آمیز و قانونی تبدیل به اکثریت شود.

 

ج- دمکراسی حد اقل: پلی آرشی است به این معنا که درفضای سیاسی تنها چند گروه از نخبگان حق رقابت سیاسی دارند.و بقیه غیرسیاسی و خارج از بازار رقابت سیاسی هستند. این نوع دمکراسی نخبه گرا با ازخودکامگی و انحصارقدرت فاصله اندکی دارد.اما می تواند ازالیگوپولی به سمت پلورالیسم برود.

 

پنج مدل ازدین یا قرائت دینی را ذکرمی کنیم:

 

1-روایت عرفانی از دین 2-روایت فقهی از دین 3-روایت ایدئولوژیک از دین 4-روایت فرهنگی از دین 5-روایت عصری از دین

 

1-روایت عرفانی از دین: که قائل به مدارا و تساهل است ،آیا می تواند تنوع سیاسی را برتابد و با دمکراسی قابل جمع است؟

جواب منفی است؛ چون سلسله های مرید ومرادی وحلقه های عرفانی همین که به قدرت دست یافته اند، گرایش های تمامیت خواه از خود را بروز داده اند.زیرا فرض اولیه در عرفان بر این مبنی است که قطب و شیخ کامل واصل به حق است و بر مریدان است که برای طی مراحل سلوک پا جای پای او بگذارند و خود را تمام و کمال معروض تصرفات وی کنند و چهارچوبی خصوصی برای خود نمی گذارد.حال آن که در دمکراسی فرضی اولیه آن است که ساحه عمومی و خصوصی از هم جدا شده و مردمان در احوال شخصیه آزادند. حزب خدا و دولت خدایی هم غیور است و غیر را نمی تابد.رابطه قدرت در عرفان سرسپردگی با مولاست؛ اما در دمکراسی با شهروندان آزادی روبه روییم که به صورت قراردادی و برمبنای استفاده و نفع متقابل پیوندهای اجتماعی و سیاسی با یکدیگر برقرار می کنند.

 

 

2-روایت فقهی از دین: آیا روایت فقهی با دمکراسی حداقلی قابل جمع است؟

جواب منفی است؛ زیرا در این روایت از دین فقها لیدرهای هرحزب هستند؛ لذا هرگروهی که اکثریت را داشته باشد، مرجع تقلید خود را به عنوان نماینده حاکمیت ملی ثبت می کند. تا اینجای قضیه ازلحاظ تئوریک راه را برای دمکراسی بازمی کند؛ اما مشکل ازاین به بعد است؛ زیرا درتنظیمات دمکراتیک تبعیت اقلیت از اکثریت در امور مربوط به حقوق عمومی جزو ضروریات و قواعد بازی است؛ والا چنین نظامی پا نمی گیرد. حال آن که درقرائت فقهی ازدین هیچ مبرر و حجت شرعی برای رعایت اصل تبعیت اقلیت از اکثریت نداریم و لذا مرجع تقلید و مقلدانش به تکلیف شرعی عمل می کنند و نه قراردادهای اجتماعی و از این رو نظام اجتماعی دچار هرج ومرج می شود.

 

 

3-روایت ایدئولوژیک ازدین: آیا روایت ایدئولوژیک ازدین با حداقل دمکراسی قابل جمع است؟

جواب منفی است؛ زیرا دین ایدئولوژیزه ازاین منظر به خدا می نگرد که اگر خدا واحد است که هست و اگر از واحد جز واحد صادر نمی شود که نمی شود، پس فقط یک حزب داریم و یک دولت الهی پس هر آنچه غیرخدایی است، قابل پذیرش نیست.

 

4-روایت فرهنگی از دین: آیا روایت فرهنگی از دین با حداقل دمکراسی قابل جمع است؟

جواب بازهم منفی است؛ زیرا منظور از دین فرهنگی تبدیل دین از مکتب حقوقی و شریعت به مجموعه ای هنجارهای فرهنگی است که مبین هویت تاریخی و اجتماعی است. و این با نظامات سیاسی قابل جمع است.چنین دینی نسبت به شکل حکومت چه دمکراسی و چه دیکتاتوری یا سلطنتی و جمهوری می سازد؛ یعنی تو دولت خود را بنا کن، دین بدان مشروعیت می دهد.و در این قرائت دین تفاوتی با ملیت و نژاد ندارد.

 

5-روایت عصری از دین: آیاروایت عصری از دین با حداقل دمکراسی قابل جمع است؟

می توان گفت قابل جمع است. روایت عصری از دین یعنی مقبول افتادن احکام دینی با خرد عصر است؛ یعنی اجتهاد مستمر و پویا نسبت به احکام فقهی به خصوص فقه عمومی منطبق با مصالح جاریه و عرف عقلا. به نظر می رسد تنها روایتی از دین که می تواند با دمکراسی نسبتی برقرارکند، همین روایت عصری از دین است.

(دکتر سروش_دین و دمکراسی)