از نگاه کارشناس ؛ ده مهارت برای بهتر زیستن

از نگاه کارشناس ؛ ده مهارت برای بهتر زیستن

* محمد اکبری کارشناس ارشد مدیریت آموزشی
حدود 20 سال پیش اندیشمندان کشورهای جهان در مکانی به دور هم جمع شدند تا مشکلات جدید بشر را مورد بحث قرار دهند. سؤال عمده این بود که چرا با وجود رفاه و تکنولوژی، در زندگی بشر سعادتمندی وجود ندارد؟ چرا بشر با وجود این همه پیشرفت احساس خوشبختی نمی کند؟ بعد از مدتی بحث و گفتگو، به این نتیجه رسیدند که در حال حاضر زندگی پیچیده شده است. انتظارهای افراد از یکدیگر و از جامعه بالا رفته و جمعیت فزونی یافته است؛ اما به موازات آن ها مهارت های زندگی انسان افزایش نیافته است. بشر امروزی باید به یک سری از مهارت های جدید مجهز شود تا بهتر بتواند در این عصر پیچیده با مسایل زندگی روبه رو شود و این مهارت ها باید به همه افراد جامعه تدریس شود حتی در کارخانه ها و ادارات.

نتایج تحقیقات در مورد مهارت های زندگی نشان می دهد که ما زندگی می کنیم در حالی که زندگی کردن را بلد نیستیم، به راستی حقیقت زندگی چیست و چرا زندگی کردن نیازمند مهارت است؟ مهارت های زندگی در حقیقت فرآیند توانمندسازی افراد برای برخورد با چالش ها و مشکلات زندگی است.خوشبختانه در کشور ما چند سالی است که به آموزش مهارت های زندگی- هر چند به تعداد محدود - توجه شده است. مهارت های زندگی در کشورهای مختلف حدود یک صد مهارت است، اما در کشور ما در حال حاضر ده مهارت در اولویت است که در زیر به خلاصه ای از آن ها می پردازیم.

1- مهارت شناخت خود (خودآگاهی) به نظر بسیاری از متخصصان، بشر امروزی خودش را خوب نمی شناسد. انسان امروزی از اعماق اقیانوس ها تا عرش کهکشان ها را شناسایی کرده، اما از شناخت گوهر وجود خود غفلت کرده است. به زبان ساده، ما «خویشتن را در پیش پای خویش گم کرده ایم.» برای شناخت، ابتدا بشر باید به شناخت هدف و فلسفه زندگی بپردازد. به راستی هدف از زندگی و آفرینش چیست؟
متأسفانه امروزه بسیاری از اهداف بشر کاذب هستند. در حقیقت انسان امروزی بیشتر به دنبال وسیله است تا هدف. رسیدن به اهدافی از قبیل شغل خوب، تحصیلات، امکانات بهتر زندگی و... در واقع هدف نهایی زندگی انسان نیست. همه این ها وسیله ای هستند برای حصول هدف نهایی که تکامل و رسیدن به خالق است.برای شناخت خود، علاوه بر شناخت هدف و فلسفه زندگی، باید هویت (استعدادها و توانمندی ها، و نقاط ضعف و قوت خود) و عزت نفس خویشتن را مورد توجه قرار داد.پس از این شناخت ها فرد قطعاً بهتر می تواند تصمیم گیری کند، انتخاب نماید و موفق باشد.

2- مهارت ارتباط موثر
بسیاری از اختلاف های مدیر با کارمندان، والدین با فرزندان، همسران با همدیگر، و... ناشی از آشنا نبودن به اصول و فنون ارتباطی است. متأسفانه بشر امروزی یاد نگرفته است چگونه تحسین، انتقاد و گفتگو کند و... تا مشکلات را از میان بردارد. برای ایجاد ارتباط مؤثر باید فرد مهارت های کوچک تری چون شنیدن، گوش دادن فعال، و تفهیم و... را بداند، موانع ارتباطی را بشناسد و بر فنون کلامی و غیرکلامی ارتباط مسلط باشد. ارتباط یک جاده دو طرفه است و همواره باید طرفین حدود همدیگر را حفظ کنند.

3- مهارت ابراز وجود (جرأت مندی)
افراد واجد این مهارت به آسانی می توانند آنچه را در درونشان است، صادقانه بیان کنند. بدون آن که به روابطشان با دیگران لطمه ای وارد شود. افرادی که نمی توانند به آسانی «نه» بگویند و از دیگران بخواهند رفتارشان را تغییر بدهند، فاقد چنین مهارتی هستند و مشکلاتشان رو به فزونی است. اگر نوجوان ما می توانست «نه» بگوید، نگرانی والدین و مربیان او در مورد اعتیاد و بزهکاری در جامعه کاهش می یافت. بسیاری از افرادی که مشکلاتی از قبیل عدم ابراز وجود، رو در بایستی و... دارند و حق آن ها و خانواده شان نیز ضایع می گردد، ناشی از نداشتن رفتار جرأت مندانه است.

4- مهارت تفکر خلاق سالیان سال است که ما جوانان و فرزندان خود را نصیحت می کنیم و در عین حال هم ما و هم آنان از بی ثمر و تکراری بودن آن آگاه هستیم. آیا وقت آن فرا نرسیده است که روش خود را تغییر دهیم؟ آیا وقت آن نرسیده است که در برابر مسایل و مشکلات رفتاری نوجوان و جامعه روش های قدیمی را کنار بزنیم و با نوآوری و خلاقیت روش های جدیدی ابداع کنیم؟ شاید دلیل عدم توفیق ما در حل مسایل ناشی از تکراری بودن و سنتی بودن روش های مقابله ما با آن هاست. نگرش آموزش و پرورش ما باید مبتنی بر پرورش خلاقیت باشد نه انباشتن مواد در حافظه. متأسفانه هم در خانواده و هم در مدرسه، والدین و مربیان ظرفیت پذیرش و پرورش خلاقیت بچه ها را ندارند و به این امر مهم بها نمی دهند.

5- مهارت تفکر انتقادی
یادگیری این مهارت به ما می آموزد که چگونه با احترام، نظر خود را بیان نماییم، بدون این که در دیگران رنجشی ایجاد گردد. افراد فاقد این مهارت به راحتی حرف های دیگران را قبول می کنند و تسلیم نظرهای آن ها می شوند. نوجوان ما باید یاد بگیرد از دبیر خود و نحوه تدریس او انتقاد کند و از عواقب این کار نگران نباشد. این نوع تفکر را می توان ابتدا در خانواده و مثلاً با نقد برنامه ها و فیلم های تلویزیونی شروع کنیم و از فرزندانمان بخواهیم که فقط تماشاگر نباشند و نکات ضعف و قوت برنامه ها را برای هم بازگو کنند و کم کم عرصه را گسترش داده، به سایر مسایل زندگی نیز با دیدی نقادانه بنگرند.

6- مهارت حل مسأله باید بیاموزیم که در برخورد با مشکلات نه سعی در کتمان آن ها داشته باشیم و نه درصدد مقابله هیجانی و عاطفی با آن ها برآییم، بلکه راه حل های گوناگون را برای مقابله با آن پیدا کرده و سپس به تحلیل نقاط ضعف و قوت هر راه حل بپردازیم و سرانجام بهترین راه حل را برگزینیم. کسانی که به راحتی سعی در فرار از خانه یا مدرسه یا پایان دادن به زندگی خود را دارند، از این مهارت مهم محرومند.

7- مهارت تصمیم گیری
افرادی که تصمیم گیری آن ها احساسی، تقدیری، تأخیری، عجزی، تکانه ای و... می باشد، در واقع قدرت تصمیم گیری مؤثر و منطقی را ندارند. والدینی که به جای فرزندانشان تصمیم گیری می کنند، عملاً فرصت مهارت تصمیم گیری را از آنان سلب می کنند؛ در حالی که باید از کودکی کم کم این مهارت را تمرین و تقویت کرد. افراد در مرحله نوجوانی و جوانی باید تصمیم های مهمی اتخاذ کنند که با آینده آن ها در ارتباط است، مانند انتخاب رشته، شغل و همسر. لذا آموزش این مهارت از اهمیت خاصی برخوردار است که باید در برنامه های خرد و کلان آموزش و پرورش قرار گیرد.

8- مهارت مقابله با فشار روانی (استرس) به اعتقاد فروید، اضطراب و استرس ثمره تمدن امروزی و اموری اجتناب ناپذیرند. اضطراب و استرس، مادر اکثر بیماری های جسمی و روانی از جمله فشار خون، میگرن، وسواس و... هستند. در این عصر پیچیده که با استرس های متنوع و پیچیده همراه است، برای سلامت جسم و روان باید این مهارت را فرا گرفت.باید منابع استرس را در جامعه شناسایی کرد. مهارت های مقابله با استرس به دو صورت هیجان مدار و مسأله مدار، می تواند ما را در مواجهه با عوامل استرس زا کمک کند.

9- مهارت کنترل خود
از شما می پرسیم تا به حال چند بار با خود عهد کرده اید که روزانه حداقل 20 دقیقه ورزش کنید و موفق نشده اید. چند بار تصمیم گرفته اید کمتر غذا بخورید، جدی باشید و یا کمتر شوخی کنید... ولی موفق نشده اید؟ یکی از مهارت های ضروری زندگی امروزی، مهارت کنترل خود است که در تمام سطوح جامعه باید آموزش داده شود.

10- مهارت همدلی
افرادی که دارای این توانایی هستند، می توانند به راحتی خود را جای دیگران بگذارند و از دریچه چشم آنان به مسایل بنگرند. دیدگاه های دیگران را درک و مقدار فشاری را که روی دیگران هست، حس می کنند. با درک مسایل و همدلی، بسیاری از مشکلات بین افراد از بین می رود. بزرگ ترین مانع همدلی، سوء تفاهم است که باید ریشه های مختلف آن نظیر نبود زبان مشترک، تفاوت های فرهنگی، زوایای ذهنی مختلف و... را شناسایی و به ویژه به نوجوانان و همسران جوان معرفی و آموزش داد.در مورد ضرورت آموزش مهارت های زندگی، باید خاطرنشان کرد که آموزش این مهارت ها قبل از ازدواج و تشکیل زندگی، از مشکلات آتی به نحو قابل ملاحظه ای خواهد کاست.